Voor veel bedrijven lijkt geopolitiek een ver-van-mijn-bedshow. De potentiële impact wordt geminimaliseerd en als er al iets zou gebeuren, dan passeert het wel zonder al te veel blutsen en builen. Toch is het opzetten van een finance functie die de awareness rond geopolitieke risico’s vergroot en ervoor zorgt dat een bedrijf hierop snel kan reageren, meer dan ooit een must. Dit kan immers een concurrentieel voordeel voor het bedrijf betekenen. Hans Diels geeft ons meer duiding. Diels is als geopolitiek expert en toekomstdenker verbonden aan Etion en helpt bedrijven zich te wapenen tegen de impact van geopolitieke evoluties.
Grenzen worden belangrijker
“We zitten op een keerpunt. De verregaande globalisering die zich via de Verenigde Staten, Europa en Japan uiteindelijk ook doorzette in grote delen van het Oostblok en China vertraagt. In die setting hebben bedrijven hun activiteiten en toeleveringsketens uitgebouwd alsof er geen grenzen waren. Het was een wereld waarin politieke grenzen als onbelangrijk of zelfs onbestaand werden beschouwd. Maar sinds 2008 zien we een andere beweging”, zegt Diels. “In 2008 is er de financiële crisis, maar vanuit geopolitiek standpunt trekt de invasie van Rusland in Georgië onze aandacht. Met die gebeurtenis wordt voor de eerste keer sinds WOII een Europees land binnengevallen en (de facto) geannexeerd.”
“Een gelijkaardig geopolitiek signaal levert Rusland met de invasie van Oekraïne in 2014. Het gevolg is een sanctieoorlog tussen het Westen en Rusland die voor disruptie zorgt in veel sectoren. Tot dan waren bedrijven die in de oliesector zaten, of in de mijnbouw, zich bewust van geopolitieke invloeden, maar sinds 2014 weten dus ook pakweg de Limburgse appel- en perenboeren dat ze slachtoffer kunnen zijn van geopolitieke ontwikkelingen. “
“Sindsdien zet de evolutie zich verder. Behalve Rusland is ook China veel actiever in zijn grenzenbeleid. Zo ligt China quasi voortdurend in conflict met andere landen over de grenzen van zijn territorium in zee. China voert die oorlog niet militair, maar vooral economisch, door de toegang tot zijn markt te manipuleren.” Diels vraagt of we nog landen kunnen opsommen waar recent de Dalai Lama werd ontvangen? “Natuurlijk niet, want ieder land dat deze vijand van China ontving, werd economisch door China aangepakt. Niet noodzakelijk door het uitvaardigen van sancties, maar wel door pure manipulatie van de markt. Opvallend is dat landen die pronkten met een bezoek van deze Boedhistische leider hun export naar China met gemiddeld 17% zagen afnemen. Toen het Noors Nobelprijscomité de Chinese mensenrechtenactivist Liu Xiaobo de Nobelprijs voor de Vrede toekende, droogde de export van Noorse zalm naar China helemaal op. China was tot dan toe de grootste afzetmarkt voor de Noorse visindustrie. De voorbeelden zijn legio: je wilt het aantal containers uit de Filipijnen niet tellen waarin de bananen liggen te rotten omdat de inspecties weken duren. Hier was de oorzaak ook een conflict over een stukje zee. Alle vestigingen van de supermarktketen Lotte zijn zo goed als helemaal verdwenen uit China omdat het zijn terreinen ter beschikking stelde voor de bouw van het Zuid-Koreaans rakketenschild. De internationele hotelketen Mariott heeft zijn excuses moeten aanbieden omdat in het dropdownmenu van zijn website ‘Taiwan’ als afzonderlijk land werd gepositioneerd. En die excuses riepen dan weer verontwaardiging uit in eigen land…. Idem dito voor Delta Airlines.”
“Het zijn nu wel veel voorbeelden uit China, maar ik kan je ook zo’n een uurtje onderhouden met voorbeelden uit andere landen en delen van de wereld”, zegt Diels. “Het is een algemene trend: de grenzen worden weer belangrijker! Denk ook maar even terug aan het eigen belang van elk land als het aankomt op verdeling van mondmaskers en vaccins…”
Bewustwording
“De impact van deze evolutie zal zeer afhankelijk zijn van de sectoren. Strategische sectoren zoals pharma en technologie zullen zich zeker herorganiseren met focus op regionalisering. Het uitgangspunt dat productie gewoon ingepland wordt waar dat op de goedkoopste manier kan gebeuren, is niet langer een optie, want politieke grenzen gooien belemmeringen op.”
“Ook zullen bedrijven moeten nadenken om lange en complexe supply chain-ketens te verkorten en vereenvoudigen. Vaak is de productie van specifieke onderdelen regionaal nogal geconcentreerd. Dat technologiebedrijven bijvoorbeeld alleen van Taiwan afhankelijk zijn voor hun chips is niet verstandig. Sommige bedrijven hebben hun supply chain ook niet helemaal in kaart. Ze weten wel nog waar hun producten vandaan komen, maar niet waar de grondstoffen van die, voor hen, intermediaire producten vandaan komen. Zo was de autoindustrie compleet verrast na de kernramp in Fukushima omdat geen ‘metalic verf’ meer kon geleverd worden. Eén van die chemische componenten die producenten van verf daarvoor gebruiken, komt uit exclusief uit één bedrijf in Japan. En recent was de aanleverketen voor de autoindustrie opnieuw verstoord omdat Wuhan in China ook een cluster voor de automobielsector heeft.”
“De uitdaging voor de meeste bedrijven is om de aanleverketen tot in de details in kaart te brengen en de awareness rond de mogelijke geopolitieke risico’s te vergroten. Een extra factor die daarbij meer en meer een rol zal spelen, is de aandacht voor de SDG’s en ESG. Consumenten pikken het telkens minder dat delen van de toeleverinsgketen zwaar ingaan tegen de SDG-principes. Dat konden Nike en Zara al ondervinden toen bleek dat een deel van hun textielproducten uit Xinjiang kwamen, een Chinese autonome regio die het niet te nauw neemt met de rechten van de Oeigoeren.”
“Ook specifieke klimaatuitdagingen gaan – contradictorisch genoeg – zorgen voor meer grenzenbeleid. De zogenaamde Carbon Adjustment Taks belast de invoer van producten die niet klimaatvriendelijk gemaakt zijn. Daarmee wil men gelijkheid creëren tussen bedrijven die actief zijn in landen die een klimaatbeleid hoog in het vaandel dragen en dus bedrijven verplicht te investeren in nieuwe technologieën en klimaatvriendelijker produceren. Maar je voelt het zelf ook aan: hoe bereken je zoiets? Nu al protesteert Rusland dat die taks eigenlijk een protectionistische maatregel is waarmee het land geviseerd wordt.
Machteloos toekijken?
Heeft een Belgische ondernemer een andere optie dan het geopolitieke spel te aanschouwen en het te ondergaan? België is immers zeer afhankelijk van internationale handel en een buitenlandse supply chain. En wat kan je er als individu tegen doen?
Diels ziet een belangrijke rol voor de finance functie in haar rol van riskmanager.
“De aanleverketen tot in de details in kaart brengen, zowel naar aankoop als verkoop, is de eerste stap. Allicht kan een soort KPI ontwikkeld worden om de internationale afhankelijkheid in kaart te brengen en daarmee het bewustzijn van de impact van geopolitiek in het volledig bedrijf te creëren. Veel van onze Belgische export blijft binnen de EU, maar veel van die export zijn ook intermediaire goederen. Breng dus ook in kaart welk eindproduct daarmee gemaakt wordt en waar de klanten van uw klant zitten.”
“Als een finance functie daarin slaagt, dan zal ze vanzelf ook veel meer input krijgen. Alle medewerkers moeten immers hun antennes opzetten en informatie doorgeven. Maar vandaag weten de medewerkers niet eens waar ze op moeten letten of hoe te handelen, en dat is net belangrijk. Het is een cliché, maar toen de Brexit een feit werd – we wisten dat maanden vooraf – wisten sommige bedrijven nog altijd niet wat de impact zou kunnen zijn en werden ze gedwongen tot afwachten.”
“Behalve de geopolitieke kwetsbaarheid speelt ook nog het feit van de kwetsbaarheid door digitalisering. We moeten niet naief zijn: geopolitieke conflicten worden ook onder de radar uitgevochten in de cyberwereld. En daar kunnen individuele bedrijven ook slachtoffer van worden.”
“Als de bewustwording er is en de stromen zijn in kaart gebracht, dan kan het bedrijf onder leiding van de finance functie scenario’s uitbouwen. Je kan je immers nooit 100% wapenen tegen de impact van geopolitieke ontwikkelingen. Maar je kan wel goed voorbereid zijn. ”
Diels wil nog laten opmerken dat veel bedrijven verkeerdelijke denken dat kredietverzekeringen dé oplossing zijn voor politieke risico’s. “Deze verzekeringen dekken alleen transacties, maar zullen niet kunnen beletten dat bepaalde producten niet meer kunnen geleverd worden of dat bepaalde afzetmarkten gesloten worden. Ze dekken dus maar een beperkt deel van de geopolitieke risico’s.”
Geopolitiek de komende jaren
Als we dan een reis rond de wereld maken, welke ontwikkelingen moeten we in de gaten houden?
“Het ziet er niet naar uit dat de regio van het Midden-Oosten snel stabiel zal worden, maar het is toch vooral de relatie China-Taiwan die we in de gaten moeten houden. Daar zou bij de minste escalatie de impact te voelen zijn. Dan denk aan het blokkeren van transport op zee. Ook de kansen op een militair conflict zijn reëel. We moeten ook de situatie in Afrika en Zuid-Amerika opvolgen. Veel politieke instabiliteit gecombineerd met onvoldoende economische groei om de bevolkingsgroei op te vangen, zal blijven zorgen voor imigratiestromen en potentiële verstoringen. Dat brengt in het Westen een politieke verschuiving te weeg naar populistische partijen die dan weer meer protectionistisch en nationalistisch zijn. En die belemmeren de vrije handel. Vergeet niet dat de Brexit er is gekomen als ant-migratie stem…”
“Anderzijds zorgt de technologische evolutie voor nieuwe ontwikkelingen en nieuwe bedrijfjes. Vroeger kenden Afrikaanse vissers niets over de prijzen voor hun waren, door de technologie hebben ze daar nu wel zicht op en kunnen ze beter onderhandelen. Technologie heeft ook impact in het onderwijs. Via smartphones krijgen jongeren over heel de wereld toegang tot opleidingen waar ze vroeger nooit bij konden. We mogen de komende jaren nog wel wat volksopstanden verwachten: een exponentieel explosieve situatie. Trouwens, de nationalistische verschuiving, dat zien we heel goed in de Verenigde Staten. Trump is daar een exponent van, maar onderliggend is het een langetermijnbeweging. En dan zie je dat een nieuwe president van een andere stroming daar slechts beperkt tegen in kan gaan. Ook bij de Democraten is er protest tegen allerlei vormen van vrijhandel. De handelstarieven zijn 1 jaar na de komst van de nieuwe president nog altijd niet teruggedraaid.”